Sinh viên ra trường thất nghiệp đã trở thành một nỗi lo thường trực của không chỉ các bạn trẻ mà cả cả gia đình và xã hội. Cầm trên tay tấm bằng cử nhân nhưng lại loay hoay không tìm được việc làm là thực tế đáng buồn. Bài viết sẽ đi sâu phân tích thực trạng, bóc tách các nguyên nhân cốt lõi và đề xuất những giải pháp thiết thực giúp bạn vượt qua.

Tình trạng thất nghiệp của sinh viên mới ra trường

Theo Tổng cục Thống kê Việt Nam (2024), tỷ lệ thất nghiệp của lao động có trình độ Đại học trở lên đạt 4,2% và nhóm lao động trình độ cao đẳng là 3,7%. Con số này cao hơn khoảng 2,3% so với mức trung bình toàn quốc.
So với 5 năm trước, tỷ lệ thất nghiệp ở nhóm có bằng cấp đã giảm nhẹ nhưng vẫn ở mức đáng lo ngại. Đặc biệt, sự chênh lệch giữa các nhóm ngành đang ngày càng rõ rệt. Cụ thể: 

• Nhóm ngành kinh tế, quản trị kinh doanh, truyền thông có tỷ lệ sinh viên thất nghiệp 35%. 

• Nhóm ngành kỹ thuật, công nghệ thông tin, cơ khí và tự động hóa lại đang “khát nhân lực”. Mỗi năm cần đến hàng chục nghìn vị trí tuyển dụng nhưng khó tìm ứng viên phù hợp.

Điều này cho thấy sự mất cân bằng giữa đào tạo và nhu cầu lao động. Nhiều cử nhân trẻ có bằng đại học nhưng vẫn phải loay hoay tìm việc hoặc chấp nhận làm trái ngành để duy trì cuộc sống.

Tỷ lệ thất nghiệp ở sinh viên mới ra trường là khoảng 4,2%

Nguyên nhân sinh viên ra trường thất nghiệp

Để giải quyết vấn đề, cần nhìn thẳng vào những nguyên nhân sâu xa như: 

Thiếu kỹ năng mềm, ngoại ngữ

Một trong những nguyên nhân phổ biến nhất khiến sinh viên thất nghiệp là thiếu kỹ năng mềm và năng lực ngoại ngữ. Nhiều sinh viên chỉ tập trung học kiến thức chuyên ngành mà bỏ qua các kỹ năng như giao tiếp, làm việc nhóm, thuyết trình, tư duy phản biện. Thực tế, đây lại là những yếu tố mà doanh nghiệp đánh giá cao.
Khảo sát của Navigos Group (2024) chỉ ra, 68% nhà tuyển dụng gặp khó khăn khi tìm ứng viên trẻ có kỹ năng mềm đạt yêu cầu. Ngoại ngữ cũng là rào cản lớn, dù có bằng TOEIC nhưng nhiều bạn trẻ không thể giao tiếp cơ bản trong công việc.

Chú trọng lý thuyết, thiếu trải nghiệm thực tế

Chương trình học tại nhiều trường đại học vẫn nặng lý thuyết, thiếu các học phần thực hành. Kết quả là sinh viên ra trường không biết áp dụng kiến thức vào thực tế, thiếu kinh nghiệm làm việc.
Các doanh nghiệp ngày càng đề cao nhân lực có kỹ năng thực tiễn. Người học chưa từng thực tập đúng chuyên ngành hay tham gia dự án thực tế sẽ khó chứng minh năng lực trước nhà tuyển dụng.

Tư duy chọn việc “phải đúng ngành”

Không ít bạn trẻ vẫn giữ quan niệm rằng mình phải làm việc đúng chuyên ngành đã học. Tuy nhiên, thị trường lao động ngày nay đòi hỏi sự linh hoạt cao. Các ngành nghề mới liên tục xuất hiện, trong khi sinh viên lại ngần ngại chuyển hướng. 
Tư duy cứng nhắc khiến nhiều người tự giới hạn cơ hội nghề nghiệp và rơi vào trạng thái thất nghiệp kéo dài.

Thiếu định hướng nghề nghiệp

Một bộ phận sinh viên lựa chọn ngành học theo xu hướng hoặc theo mong muốn của cha mẹ, không hiểu rõ bản thân phù hợp với điều gì. Khi ra trường, họ mất phương hướng, không biết bản thân muốn làm gì. Đồng thời không xác định được mục tiêu nghề nghiệp rõ ràng.
Không được định hướng từ sớm dẫn đến vừa thiếu động lực vừa thiếu năng lực phù hợp với thị trường.

Việc thiếu định hướng khiến sinh viên không hiểu rõ bản thân 

Hiện trạng “thừa thầy thiếu thợ”

Theo báo cáo của Bộ Lao động – Thương binh và Xã hội, Việt Nam hiện có khoảng hơn 200.000 cử nhân đại học  và thạc sĩ thất nghiệp. Trong khi hàng trăm nghìn vị trí tuyển dụng kỹ thuật viên, công nhân lành nghề không có người đảm nhận. Đây là minh chứng rõ nét cho tình trạng “thừa thầy, thiếu thợ”.
Phần lớn bạn trẻ lựa chọn học đại học vì cho rằng học nghề là thấp kém. Thực tế, lao động kỹ thuật có tay nghề cao đang được trả lương cao hơn cả cử nhân văn phòng ở nhiều lĩnh vực như cơ khí, điện lạnh, lập trình, thiết kế kỹ thuật.

Ngành học không gắn với nhu cầu xã hội

Trường đại học vẫn đào tạo theo mô hình cũ, không cập nhật xu hướng thị trường. Một số ngành được mở ra ồ ạt dẫn đến nguồn cung vượt cầu. Vác ngành mới nổi như công nghệ AI, năng lượng tái tạo, logistics lại thiếu nhân lực trầm trọng.
Sự thiếu kết nối giữa nhà trường và doanh nghiệp khiến sinh viên tốt nghiệp không có kỹ năng đáp ứng yêu cầu công việc thực tế.

Thái độ và tâm lý “ảo tưởng”

Bên cạnh yếu tố chuyên môn, thái độ nghề nghiệp cũng ảnh hưởng lớn đến khả năng tìm việc. Nhiều sinh viên mới ra trường đặt kỳ vọng quá cao, mong mức lương 10 - 15 triệu đồng dù chưa có kinh nghiệm. Khi gặp công việc vất vả hoặc trái ngành, họ dễ chán nản và bỏ việc.
Theo khảo sát của VietnamWorks, có tới 52% sinh viên cho rằng chưa tìm được công việc đúng mong muốn nhưng không sẵn sàng thích nghi và học hỏi.

Nhiều sinh viên chưa tìm được việc nhưng không sẵn sàng thích nghi với xã hội 

Sinh viên ra trường thất nghiệp nên làm gì?

Thất nghiệp không phải dấu chấm hết, bạn nên nhìn nhận lại và vạch ra lộ trình phù hợp. Chẳng hạn: 

Định hướng lại nghề nghiệp

Bước đầu tiên nên xem lại thế mạnh, sở thích và nhu cầu thị trường. Sinh viên có thể tham khảo các bài trắc nghiệm nghề nghiệp hoặc tìm đến chuyên gia tư vấn để xác định hướng đi phù hợp hơn. Việc định hướng lại không có nghĩa bỏ phí 4 năm vô ích mà là tái sử dụng kỹ năng hiện có vào lĩnh vực mới.

Giữ suy nghĩ tích cực

Đây là giai đoạn để học hỏi, quan sát và hoàn thiện bản thân. Hãy giữ tinh thần tích cực để nắm bắt cơ hội, tự tin khi phỏng vấn và không đánh mất động lực.

Tham gia khóa học bổ sung 

Những khóa học ngắn giúp sinh viên nhanh chóng thích nghi với thị trường. Thời gian học chỉ vài tháng nhưng mở ra nhiều lựa chọn việc làm.
Hiện nay, nhiều bạn trẻ lựa chọn học nghề để trau dồi khả năng thực hành. Nhóm nghề kỹ thuật được các bạn nam lựa chọn phổ biến như: nghề sửa chữa điện tử, điện lạnh, sửa chữa ô tô, sửa chữa điện thoại, sửa chữa máy tính… Đối với nữ giới thường lựa chọn các ngành làm đẹp như: nghề spa, nối mi, nghề nail, phun xăm thẩm mỹ. 
Lựa chọn học nghề kéo dài khoảng từ 3 - 12 tháng đảm bảo có thể làm việc sau khóa học. Đặc biệt, xu hướng “thừa thầy thiếu thợ” của xã hội mang đến thu nhập ổn định cho lao động phổ thông. 

Làm công việc part-time tạm thời

Nếu chưa có công việc chính thức, hãy chấp nhận công việc tạm thời như nhân viên kinh doanh, chăm sóc khách hàng hoặc trợ lý văn phòng. Đây là cách rèn kỹ năng giao tiếp, hiểu cách vận hành doanh nghiệp và tích lũy kinh nghiệm thực tế.

Mở rộng kết nối liên quan đến nghề nghiệp

Tham gia các cộng đồng nghề nghiệp, sự kiện tuyển dụng, workshop hoặc câu lạc bộ chuyên ngành. Mối quan hệ là một trong những yếu tố quyết định giúp bạn tiếp cận cơ hội việc làm sớm.

Viết một bản CV chuyên nghiệp

CV chuyên nghiệp sẽ gây được ấn tượng đầu tiên với nhà tuyển dụng. Sinh viên nên trình bày rõ ràng, nhấn mạnh kỹ năng, dự án và thành tích cá nhân thay vì chỉ liệt kê bằng cấp. Đặc biệt, nên tùy chỉnh CV cho từng vị trí để tăng tỷ lệ được mời phỏng vấn.

Sinh viên ra trường thất nghiệp, nguyên nhân không nằm ở tấm bằng hay thị trường lao động. Lý do chủ yếu ở sự chuẩn bị, định hướng và thái độ của mỗi cá nhân. Thay vì chờ đợi cơ hội, hãy chủ động trang bị những kỹ năng cần thiết, tâm thế cầu tiến và linh hoạt thích ứng với sự thay đổi của xã hội.