Các ngành có nguy cơ thất nghiệp cao đang trở thành chủ đề nóng khi thị trường lao động thay đổi nhanh dưới tác động của AI và biến động kinh tế. Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu biến động, nhiều công việc từng được xem là ổn định nay đứng trước nguy cơ bị thay thế hoặc bão hòa.
Nguyên nhân khiến nhiều ngành có nguy cơ thất nghiệp cao
Để hiểu được lý do một số ngành nghề dễ bị đào thải, cần xem xét yếu tố làm thay đổi cách thức vận hành của nền kinh tế và xã hội.
Tự động hóa thay thế lao động thủ công
Sự bùng nổ của trí tuệ nhân tạo và tự động hóa quy trình bằng robot là cú hích làm thay đổi thị trường. Theo báo cáo của McKinsey & Company (2023), ước tính khoảng 30% số giờ làm việc trên toàn cầu được tự động hóa vào năm 2030. Không chỉ ở các nhà máy mà cả công việc văn phòng với các tác vụ lặp đi lặp lại như nhập dữ liệu, phân loại email, hoặc kiểm tra báo cáo. Hiện nay, thuật toán dễ dàng thực hiện mang lại độ chính xác cao.
Thay đổi hành vi người tiêu dùng
Hành vi mua sắm và tiêu dùng chuyển dịch mạnh mẽ sang nền tảng số, khách hàng ưa chuộng các trải nghiệm cá nhân, giao dịch trực tuyến và ít tương tác hơn. Sự dịch chuyển này gây áp lực lớn lên các mô hình kinh doanh truyền thống. Đặc biệt, cửa hàng bán lẻ hoặc dịch vụ cần nhân sự túc trực tại chỗ khiến nhu cầu nhân lực tụt giảm đáng kể.
Suy thoái kinh tế và biến động thị trường
Các chu kỳ suy thoái kinh tế, lạm phát và xung đột địa chính trị liên tục gây ra bất ổn. Trong thời kỳ khó khăn, doanh nghiệp buộc phải thực hiện các biện pháp "thắt lưng buộc bụng", cắt giảm chi phí nhân sự ở các bộ phận không trực tiếp tạo ra doanh thu.
Hậu quả là các ngành phụ thuộc vào đầu tư công, chi tiêu xa xỉ hoặc có biên lợi nhuận thấp sẽ chịu tổn thương dẫn đến làn sóng sa thải.
Dư thừa nhân sự do đào tạo tràn lan
Thực trạng phổ biến tại nhiều quốc gia, trường đại học và trung tâm đào tạo mở các ngành học theo xu hướng nên không đánh giá đúng nhu cầu thực tế của thị trường. Điều này dẫn đến tình trạng bão hòa trong các ngành nghề không yêu cầu kỹ năng chuyên môn. Khi nguồn cung vượt cầu tạo ra cạnh tranh khốc liệt và nguy cơ thất nghiệp cho những người có năng lực trung bình.
Cạnh tranh nhân lực giá rẻ từ nước ngoài
Trong kỷ nguyên toàn cầu hóa, công ty đa quốc gia chuyển dịch công việc back office hoặc dự án công nghệ sang quốc gia có chi phí nhân công thấp hơn. Người lao động trong nước phải nâng cao trình độ hoặc chấp nhận mức lương thấp để cạnh tranh nhân công rẻ.
Lao động trong nước phải nâng cao trình độ để cạnh tranh nhân công rẻ
Các ngành có nguy cơ thất nghiệp cao trong kỷ nguyên AI
Sau khi hiểu rõ các yếu tố chi phối thị trường lao động, danh sách chi tiết các ngành nghề đang đối diện với nguy cơ bị đào thải trong 5 năm tới gồm:
Lao động phổ thông
Công việc bao gồm công nhân lắp ráp đơn giản, bốc vác, tạp vụ… có tính lặp lại 100% và đang bị thay thế nhanh chóng bởi robot công nghiệp và các hệ thống tự động hóa kho bãi. Các tập đoàn lớn đang đầu tư mạnh vào tự động hóa để tăng cường tốc độ sản xuất và giảm thiểu sai sót. Do đó, lao động làm việc chân tay dần mất vị thế và cơ hội của bản thân.
Nhân viên thu ngân
Tại các siêu thị và chuỗi cửa hàng tiện lợi, quầy thanh toán tự động đã trở nên phổ biến. Bên cạnh đó, các ứng dụng thanh toán di động, QR code đã làm giảm đáng kể vai trò của thu ngân. WEF thống kê khoảng 60% vị trí thu ngân sẽ biến mất trước 2030.
Nhân viên nhập liệu
Đây là ngành nghề điển hình bị AI thay thế hoàn toàn. Các công cụ nhận dạng ký tự quang học kết hợp với AI dễ dàng trích xuất, phân loại và nhập liệu hàng ngàn tài liệu chỉ trong vài phút với độ chính xác tuyệt đối.
Ngành xuất bản, báo in
Doanh thu từ báo in giảm sút nghiêm trọng, buộc các tòa soạn phải cắt giảm nhân sự. Nội dung trực tuyến và báo điện tử lên ngôi khiến lượng phát hành báo giấy giảm hơn 20% mỗi năm tại nhiều quốc gia. Thậm chí, một số công việc viết tin tức cơ bản cũng đang được thử nghiệm giao cho các mô hình AI đảm nhiệm.
Doanh thu từ báo in giảm sút nghiêm trọng, buộc các tòa soạn phải cắt giảm nhân sự
Nhân viên giao dịch ngân hàng
Phần lớn các giao dịch cơ bản như mở tài khoản, chuyển tiền, thanh toán hóa đơn đều đã được số hóa qua ứng dụng di động hoặc tại các máy ATM đa chức năng. Nhân viên giao dịch chỉ còn tập trung vào các sản phẩm phức tạp hơn, đòi hỏi kỹ năng tư vấn cao. PwC dự báo 30–50% vị trí giao dịch quầy có thể bị thay thế trong thập kỷ tới.
Bảo vệ
Bảo vệ truyền thống đang bị thay thế bởi công nghệ an ninh thông minh. Các hệ thống camera AI, cảm biến chuyển động và drone giám sát vừa hiệu quả, vừa giảm thiểu chi phí nhân sự.
Kế toán
Công việc kế toán thủ công đang gặp khó khăn. Các phần mềm kế toán, ERP đã tự động hóa việc ghi sổ, đối chiếu hóa đơn và lập báo cáo tài chính cơ bản. Kế toán viên cần phải chuyển mình thành chuyên gia phân tích tài chính hoặc chuyên viên thuế để nâng cấp giá trị cao hơn.
Marketing truyền thống
Các hoạt động tiếp thị dựa trên kênh truyền thống báo chí, sự kiện, quảng cáo ngoài trời ngày càng kém hiệu quả so với Digital Marketing. Nhân sự Marketing không chịu chuyển đổi số hóa rất dễ bị đào thải.
Các hoạt động tiếp thị dựa trên kênh truyền thống kém hiệu quả so với Digital Marketing
Ngành du lịch
Sau đại dịch, du lịch phục hồi chậm và thay đổi mô hình. Khách hàng tự đặt vé, tự lên lịch trình thông qua các ứng dụng. Vai trò trung gian như đại lý bán vé truyền thống hoặc hướng dẫn viên du lịch thiếu kỹ năng ngoại ngữ và công nghệ sẽ bị đào thải.
Ngành may mặc
Công nhân may mặc là nhóm lao động phổ thông chịu áp lực lớn từ robot may tự động. Bên cạnh đó, áp lực cạnh tranh về giá và dịch chuyển chuỗi cung ứng sang các nước có chi phí lao động thấp làm tăng nguy cơ thất nghiệp.
Kinh doanh bất động sản
Thị trường bão hòa môi giới không chuyên khiến hàng loạt nhân viên sale rời ngành. Khi thị trường đóng băng, chỉ chuyên gia có kiến thức sâu về pháp lý, tài chính và quan hệ khách hàng tốt mới có thể tồn tại.
Sân khấu điện ảnh
Sự cạnh tranh khốc liệt từ nội dung trực tuyến và sự phụ thuộc lớn vào nguồn vốn đầu tư. Chỉ những người có năng lực sáng tạo đột phá, diễn viên hoặc nhà sản xuất có thương hiệu mạnh mới có chỗ đứng.
Cửa hàng bán lẻ truyền thống
Sự trỗi dậy của thương mại điện tử và mô hình cửa hàng tiện lợi tự động khiến mặt bằng, nhân viên bán hàng truyền thống dần bị thay thế bởi store online và livestream shopping. Các cửa hàng nhỏ lẻ, không có chiến lược chuyển đổi số và tối ưu hóa trải nghiệm khách hàng khó tồn tại.
Sự trỗi dậy của thương mại điện tử khiến bán hàng truyền thống dần bị thay thế
Giải pháp chủ động để tránh nguy cơ thất nghiệp
Hiểu được những ngành có nguy cơ thất nghiệp cao là chưa đủ vẫn cần xây dựng chiến lược chủ động để bản thân không bị động trên thị trường lao động.
Cập nhật kỹ năng mới liên tục
Không ngừng học hỏi trở thành yêu cầu bắt buộc. Thay vì củng cố chuyên môn sâu nên mở rộng kỹ năng. Nếu bạn làm kế toán, hãy học thêm phân tích dữ liệu và kỹ năng lập trình cơ bản để tích hợp với AI. Ưu tiên các khóa học chứng chỉ ngắn hạn về công nghệ, dữ liệu hoặc an ninh mạng.
Học thêm ngoại ngữ
Ngoại ngữ là cánh cửa mở ra cơ hội làm việc với các công ty đa quốc gia hoặc tham gia vào thị trường dịch vụ toàn cầu. Thống kê cho thấy, người lao động có khả năng giao tiếp ngoại ngữ tốt có mức thu nhập cao 15 - 30% so. Ngoài ra, việc thành thạo ngoại ngữ giúp tiếp cận nguồn tri thức, công nghệ mới nhanh chóng.
Chuyển hướng sang lĩnh vực liên quan
Thay vì bỏ hoàn toàn kinh nghiệm cũ, bạn hãy áp dụng kiến thức nền tảng để chuyển hướng sang các lĩnh vực có liên quan.
-
Kế toán chuyển sang Phân tích tài chính hoặc tư vấn Thuế.
-
Nhân viên Marketing truyền thống chuyển sang SEO/ Content Marketing.
-
Giao dịch viên ngân hàng chuyển sang chuyên viên quản lý rủi ro hoặc quan hệ khách hàng.
Xây dựng thương hiệu cá nhân
Trong thị trường lao động biến động, thương hiệu cá nhân tạo nên sự khác biệt. Xây dựng thương hiệu của bản thân trên các nền tảng chuyên nghiệp giúp chứng minh năng lực chuyên môn, thu hút nhà tuyển dụng và tạo ra nguồn thu nhập thụ động.
Tập trung vào kỹ năng tư duy, phân tích
Các kỹ năng mềm về tư duy phản biện, khả năng giải quyết vấn đề phức tạp, trí tuệ cảm xúc, lãnh đạo… AI khó thay thế. Đầu tư vào các kỹ năng trên mang đến cơ hội thăng tiến lên các vị trí quản lý, ra quyết định.
Danh sách các ngành có nguy cơ thất nghiệp cao không nhằm mục đích gây hoang mang mà như lời cảnh tỉnh mạnh mẽ nhất. Trong 5 năm tới, sự khác biệt giữa người lao động thành công và người bị bỏ lại ở khả năng chủ động học hỏi và thích nghi. Hãy nhớ rằng, máy móc làm tốt công việc lặp đi lặp lại nhưng trí tuệ nhân tạo không thay thế được óc tư duy phản biện, sự sáng tạo.
Xem thêm:
