Chọn nghề cho con là một trong những quyết định lớn bất kỳ phụ huynh nào cũng phải đối mặt. Trong bối cảnh thị trường lao động thay đổi, việc định hướng nghề nghiệp cho con cần tôn trọng đam mê nội tại của trẻ và phân tích khách quan các xu hướng kinh tế toàn cầu.
Tại sao cha mẹ đóng vai trò quan trọng trong việc chọn nghề cho con?
Không ai phủ nhận sự chủ động của thế hệ trẻ nhưng trong quá trình định vị tương lai, vai trò của cha mẹ không thể thay thế. Định hướng nghề nghiệp không chỉ diễn ra vào năm cuối cấp 3 mà là một quá trình kéo dài.
-
Cấp 2: trẻ bắt đầu bộc lộ sở thích, khả năng nổi trội qua môn học, hoạt động ngoại khóa hoặc thói quen hằng ngày. Đây là giai đoạn quan sát nền tảng.
-
Cấp 3: đây là thời điểm quyết định ngành – nghề – trường. Trẻ cần được hỗ trợ tìm hiểu xu hướng, khả năng bản thân và yêu cầu tuyển sinh.
Phụ huynh cho con quyền quyết định nhưng vẫn cần theo sát bởi:
Cha mẹ sát sát sao với con cái
Nhiều nghiên cứu tâm lý giáo dục khẳng định rằng, người ngoài cuộc thường nhìn rõ bản chất hơn người trong cuộc. Cha mẹ đã chứng kiến sự phát triển của con qua mọi giai đoạn từ tính cách đến những sở thích cá nhân. Sự sát sao này giúp cha mẹ nhận diện được tố chất bẩm sinh và sự khác biệt mà bản thân con trẻ chưa nhận ra.
Khả năng hỗ trợ tài chính
Định hướng nghề nghiệp đi đôi với việc đầu tư, cha mẹ có khả năng cung cấp nền tảng vật chất và tinh thần:
-
Hỗ trợ tài chính: Đầu tư vào các khóa học nâng cao, bài kiểm tra năng lực hoặc chi phí học tập tại các trường có chất lượng tốt.
-
Tạo môi trường: Tạo cơ hội thực tập sớm giúp con có cái nhìn trực quan về môi trường làm việc thực tế.
Ngoài định hướng nghề nghiệp còn hỗ trợ tài chính cho con phát triển
Những yếu tố cần lưu tâm khi chọn nghề cho con
Trước khi đi sâu vào từng yếu tố, cần hiểu rằng chọn nghề đúng không chỉ là chọn một công việc, mà là đặt nền móng cho tương lai của trẻ, do đó việc đánh giá cần toàn diện và khách quan.
Sở thích và đam mê của trẻ
Nhận diện sở thích từ những hành vi nhỏ nên cha mẹ cần phân biệt rõ:
-
Thích nhất thời: do tác động từ bạn bè, trào lưu.
-
Đam mê dài hạn: thể hiện qua sự kiên trì, sẵn sàng nỗ lực rèn luyện.
Theo khảo sát từ Gallup Education (2023), trẻ theo đuổi đúng đam mê có mức độ hài lòng nghề nghiệp cao hơn 42% khi trưởng thành.
Năng lực và tố chất
Bên cạnh sở thích, năng lực thực tế quyết định trẻ có phù hợp với ngành nghề đó hay không. Cha mẹ có thể:
-
Theo dõi kết quả học tập
-
Quan sát kỹ năng mềm
-
Tham khảo các bài đánh giá: MBTI, Holland, MI, DISC... được các trung tâm hướng nghiệp uy tín sử dụng.
Nghiên cứu của Parsons Career Study, người chọn nghề phù hợp tố chất có tỷ lệ thăng tiến cao hơn 34% so với người chọn theo xu hướng.
Tính cách của trẻ
Tính cách liên quan trực tiếp đến sự phù hợp nghề nghiệp như:
-
Người hướng nội phù hợp lập trình, thiết kế, nghiên cứu.
-
Người có tính cách hướng ngoại hợp truyền thông, kinh doanh, giáo dục.
APA 2023 ghi nhận rằng tính cách phù hợp nghề giúp giảm 29% nguy cơ stress nghề nghiệp.
Xu hướng thị trường lao động
Không thể chọn nghề cho con mà bỏ qua nhu cầu nhân lực thực tế. Một số ngành có tốc độ tăng trưởng mạnh trong 5 năm tới:
-
Trí tuệ nhân tạo
-
Lập trình
-
Điều dưỡng, trị liệu
-
Công nghệ kỹ thuật
-
Nghề sáng tạo nội dung
-
Thiết kế
Các ngành AI và công nghệ có mức tăng tuyển dụng cao tới 28% mỗi năm.
Giá trị sống và môi trường gia đình
Mỗi gia đình có hệ giá trị khác nhau gồm: sự ổn định, thu nhập cao, sáng tạo, tự do, cống hiến… Những yếu tố này ảnh hưởng lớn tới lựa chọn nghề và phong cách làm việc của trẻ.
Môi trường gia đình có ảnh hưởng đến việc chọn lựa nghề nghiệp của con
Các bước nên làm để định hướng nghề nghiệp cho con
Hãy dành thời gian trò chuyện không phán xét
Đặt các câu hỏi mở về sở thích, mong muốn, đam mê để hiểu được ước mơ của con. Điều này giúp con tự nhìn nhận và bày tỏ ước muốn một cách chân thật.
Khuyến khích trẻ trải nghiệm hoạt động
Không có trải nghiệm thực tế nào tốt hơn thực hành với ngành nghề đó. Cho con tham gia các dự án tình nguyện, câu lạc bộ hoặc làm nghề ngắn hạn để trẻ tự khám phá. Tiếp xúc trực tiếp với môi trường làm việc giúp con nhận ra những khía cạnh mà lý thuyết không thể truyền tải.
Sử dụng công cụ đánh giá nghề nghiệp
Các công cụ đánh giá chuyên nghiệp giúp loại bỏ yếu tố cảm tính trong việc lựa chọn. Cha mẹ có thể sử dụng các bài test Holland hoặc MBTI khi con ở độ tuổi cấp 3. Kết quả cung cấp một bản đồ nghề nghiệp giúp thu hẹp phạm vi lựa chọn từ hàng trăm ngành xuống còn 3 - 5 nhóm ngành tiềm năng.
Bài trắc nghiệm nghề nghiệp giúp thu hẹp phạm vi lựa chọn
Chủ động tìm hiểu chuyên sâu về nghề
Không chỉ quan tâm đến tên ngành mà phải hiểu rõ mô tả công việc cụ thể, lộ trình nghề nghiệp từ cấp độ cơ bản đến chuyên gia. Đồng thời tìm hiểu rõ yêu cầu kỹ năng cần thiết cho từng giai đoạn.
Tham vấn người trong ngành
Đây là bước giúp xác nhận lại các giả định và khắc phục điểm mù. Người làm trong ngành có kinh nghiệm hỗ trợ đối chiếu xu hướng thị trường. Từ đó xây dựng kế hoạch hành động khả thi cho con.
Đồng hành không áp đặt
Nguyên tắc vàng trong định hướng nghề nghiệp là đồng hành, không áp đặt và kiểm soát.
Mọi sự áp đặt đều dẫn đến sự phản kháng hoặc mất động lực trong quá trình học tập và làm việc. Hướng nghiệp của Đại học Harvard chỉ ra, sinh viên có sự lựa chọn phù hợp với giá trị cá nhân hoàn thành chương trình học nhanh hơn 40% so với những người chọn theo áp đăt của gia đình.
Hãy trở thành một cố vấn tin cậy, cung cấp dữ liệu nhưng con là người đưa ra quyết định về tương lai của chính mình.
Nên đồng hành đưa cho con lời khuyên không nên áp đặt
Chọn nghề cho con ảnh hưởng tới cả tương lai sự nghiệp của trẻ. Khi cha mẹ đồng hành, đánh giá yếu tố về sở thích, năng lực, tính cách và xu hướng nghề giúp con có nền tảng vững chắc để tự tin bước vào thị trường lao động.
Xem thêm:
